Ψυχολογία του πένθους

Μπροστά στον ανθρώπινο πόνο, όλες οι επιστημονικές θεωρίες αποδεικνύονται ανίσχυρες.
- Marie-Frédérique Bacqué








Βασικές έννοιες:

• Πένθος(bereavement) είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ένα άτομο που έχει υποστεί την απώλεια -το θάνατο- ενός σημαντικού γι’ αυτό προσώπου. Η λέξη πένθος αναφέρεται στην απώλεια και στην αποστέρηση.
• Θρήνος(grief) είναι η πρωταρχική συγκινησιακή αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου που εκδηλώνεται με ψυχολογικά και σωματικά (ακόμα και βλαβερά για την υγεία) συμπτώματα. Η λέξη θρήνος αναφέρεται στην οδύνη, στον ψυχικό πόνο που βιώνει ο επιζών στη διάρκεια του πένθους.
• Η αγγλική λέξη mourning θα μπορούσε να μεταφραστεί στα ελληνικά ως κοινωνικό πένθος και αναφέρεται στις κοινωνικές εκδηλώσεις του θρήνου (π.χ. οι τελετές πένθους) που έχουν τις ρίζες τους στα έθιμα της κάθε συγκεκριμένης κοινωνικής ή πολιτισμικής ομάδας.

Φάσεις του πένθους:

Ανάμεσα στα μοντέλα που κατά καιρούς έχουν προταθεί για την ερμηνεία του πένθους, το μοντέλο των Bowlby και Parkes θεωρείται από πολλούς ότι ικανοποιεί το ζητούμενο της σαφήνειας, της απλότητας και της καταλληλότητας στην κατανόηση των πολύπλοκων εμπειριών του πένθους. Σύμφωνα με τη θεωρία του Δεσμού (και αντίστοιχα, ερμηνεία της απώλειας ως δεσμού που έχει πάψει να υπάρχει) οι Bowlby και Parkes ισχυρίστηκαν ότι το πένθος περιλαμβάνει 4 φάσεις:

• Κλονισμό και μούδιασμα: Ο κλονισμός και το μούδιασμα είναι οι αρχικέςαντιδράσεις στην απώλεια. Είναι σαν να χάνει κάποιος την ισορροπία της ζωής του. Αισθάνεται κανείς αποσβολωμένος, αποσυνδεδεμένος και ανίκανος να αισθανθεί οτιδήποτε. Ο πενθών μοιάζει σαν να περιπλανάται στη ζωή συχνά ανήμπορος να φροντίσει τις βασικές ανάγκες του (π.χ. διατροφή) και τη δυνατότητα να παίρνει αποφάσεις. Είναι μια φυσιολογική άμυνα σε πολύ δυσάρεστα νέα και στον ανεπιθύμητο πόνο. Είναι όμως σχεδόν πάντα μια μεταβατική φάση.
• Νοσταλγία και αναζήτηση: Η νοσταλγία και η αναζήτηση συνιστούν μια προσπάθεια επιστροφής στην προηγούμενη κατάσταση, όπου κανείς συνειδητοποιεί το μέγεθος της απώλειας και δεν επιθυμεί να αποδεχθεί την απώλεια και να εγκαταλείψει αυτό που πλέον δεν υπάρχει. Το παρελθόν δεν είναι πλέον διαθέσιμο και η συνειδητοποίηση αυτή σηματοδοτεί την αναγνώριση του βάθους, του βαθμού και της οριστικότητας της απώλειας. Αυτή η περίοδος αναζήτησης και βαθιάς επιθυμίας (σχεδόν λαχτάρας) για επανασύνδεση με τον αγαπημένο που πέθανε είναι ένα στάδιο όπου γίνεται οδυνηρά αισθητή η απουσία του θανόντος.
• Αποδιοργάνωση και απελπισία: Η αποδιοργάνωση αποτελεί μια κατανοητή αντίδραση στις αποτυχημένες προσπάθειες να ξαναζωντανέψει το παρελθόν. Τίθενται ζητήματα ταυτότητας. Τα άτομα που αισθάνονται αποδιοργανωμένα δυσκολεύονται να διεκπεραιώσουν ακόμα και μικρά προγράμματα. Πολλά από όσα θεωρούσαν δεδομένα τώρα έχουν ανατραπεί ο θάνατος παρενέβη στη ζωή και η αίσθηση είναι σαν να ζουν τη ζωή κάποιου άλλου όπου τα πάντα είναι χαοτικά και μπερδεμένα.
• Αναδιοργάνωση: Η αναδιοργάνωση αρχίζει όταν το άτομο μαζεύει τα κομμάτια της ζωής του και επιχειρεί να διαμορφώσει μια νέα συνθήκη. Η ζωή μετά από μια απώλεια δεν είναι ποτέ η ίδια. Μπορεί να συγκροτηθεί ξανά αλλά κάποιες διαφορές είναι οριστικές. Οι περισσότεροι άνθρωποι καταφέρνουν να αναδιοργανώσουν κατά κάποιο τρόπο τη ζωή τους και να αποδεχτούν την πραγματικότητα.

Παρά το πλεονέκτημα της απλότητας όμως το μοντέλο των φάσεων έχει και κάποια μειονεκτήματα. Το κυριότερο είναι ότι οι φάσεις είναι αποτέλεσμα γενικεύσεων που έγιναν από συγκεκριμένους πληθυσμούς χωρίς αυστηρά μεθοδολογικά κριτήρια με αποτέλεσμα να είναι πιθανό να μην ισχύουν σε άλλους πληθυσμούς. Το δεύτερο μειονέκτημα είναι ότι κατανέμει στα άτομα που πενθούν έναν ρόλο παθητικό σαν η διεργασία του πένθους να είναι απλώς η αντοχή που πρέπει να επιδείξει ο πενθών. Τα μοντέλα πένθους, όπως συμβαίνει με όλες οι θεωρητικές προτάσεις, εκπορεύονται από διαφορετικά ενδιαφέροντα και διαφορετικούς στόχους, γι’ αυτό και θα έπρεπε το καθένα να αξιολογείται με διαφορετικό τρόπο.

«Όλες οι αλλαγές εμπεριέχουν την απώλεια, όπως και όλες οι απώλειες απαιτούν
την αλλαγή».

Βιβλιογραφία:
- Bacqué, M. - Fr. (2007). Πένθος και Υγεία (3η εκδ.). Αθήνα: Θυμάρι
- De Hennezel, M. (2007). Ο μύχιος θάνατος: Οι ετοιμοθάνατοι μας μαθαίνουν τη ζωή.
Αθήνα: Κοάν.
- Neimeyer, A. R. (2006). Ν’ αγαπάς και να χάνεις: Αντιμετωπίζοντας την απώλεια.
Αθήνα: Κριτική.
- Νίλσεν, Μ., & Παπαδάτου, Δ. (1998). Το πένθος στη ζωή μας. Αθήνα: Μέριμνα.
- Παπαληγούρα Ζαΐρα. Η Ψυχολογία του Θανάτου και του Πένθους, Corpus 2007, Α.Π.Θ.
Θεσσαλονίκη: Ξηρογραφία.

Πηγή