Ερευνητές εντόπισαν υπάρχον φάρμακο που ίσως βάλει φρένο στη νόσο.
Ορισμός της νόσου
Η Αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση (ALS) είναι μια σοβαρή νευρολογική πάθηση που προκαλεί μυϊκή αδυναμία, αναπηρία και τελικά θάνατο. Η ALS συχνά ονομάζεται νόσος του Lou Gehrig, από το διάσημο παίκτη του baseball. Σήμερα ο βραβευμένος φυσικός Stephen Hawking, ο κιθαρίστας Jason Becker και ο μπασίστας Mike Porcaro αποτελούν μερικούς από τους πιο γνωστούς ασθενείς με ALS.
Η επιστημονική ονομασία αυτής της νόσου προέρχεται από το στερητικό Α, τη λέξη μυς και τη λέξη τροφή. Όταν ένας μυς δεν δέχεται ερεθίσματα από τους νευρώνες τότε ατροφεί. Η λέξη πλευρική προσδιορίζει τις περιοχές του νωτιαίου μυελού όπου εντοπίζονται μέρη ή τμήματα των νευρικών κυττάρων τα οποία κι έχουν επηρεασθεί. Καθώς η περιοχή εκφυλίζεται, δημιουργείται σταδιακά μια κάποια σκλήρυνση στην ευρύτερη περιοχή.
Η ALS είναι μια από τις πιο κοινές νευρομυϊκές παθήσεις και μπορεί να επηρεάσει ανθρώπους όλων των φυλών και εθνικοτήτων. Χαρακτηρίζεται από σταδιακή εξέλιξη που οδηγεί στην πλήρη παράλυση και την κατάληξη των ασθενών μέσα σε διάστημα 2 - 5 χρόνια κατά μέσο όρο. Η συχνότητα της νόσου είναι περίπου 3 με 5 ανά 100.000 με κάπως μεγαλύτερη συχνότητα σε άνδρες. Εμφανίζεται συνήθως στην ηλικία των 35 – 63 ετών και σπάνια πριν από τα 20 ή μετά τα 74 έτη.
Παράθυρο ελπίδας για την ALS
Μια ομάδα ερευνητών στο Harvard Stem Cell Institute (HSCI) κατάφερε να προσδιορίσει για πρώτη φορά έναν κύριο μηχανισμό που οδηγεί στην παράλυση των ασθενών με ALS, καθώς και ένα φάρμακο για την θεραπεία της (δείτε εδώ και εδώ). Το γεγονός αυτό είναι άκρως σημαντικό καθότι σήμερα δεν υπάρχει καμία αποτελεσματική θεραπεία για την ALS και το μοναδικό διαθέσιμο φάρμακο (Rilutek) παρατείνει τη ζωή των ασθενών για μόλις δύο μήνες κατά μέσον όρο.
Ο μεταδιδακτορικός ερευνητής Δρ. Ευάγγελος Κισκίνης που συμμετείχε ως πρώτος συγγραφέας στις παραπάνω μελέτες, εξηγεί στο ΒΗΜΑ Science:
«Η έρευνα επικεντρώθηκε στη γονιδιακή μορφή της ALS - να σημειώσουμε ότι οι γονιδιακές μορφές της νόσου εκτιμάται πως αποτελούν το 10% επί του συνόλου και ως σήμερα περισσότερα από 20 γονίδια φαίνεται να συνδέονται με αυτές αλλά με μικρό ποσοστό "ενοχής" το καθένα».
Το «βλαστικό» μοντέλο της ασθένειας
Ο Dr. Eggan πρωτομίλησε για χρήση των κυττάρων iPSCs (induced Pluripotent Stem Cells) στην ALS ήδη από το 2006, όταν τα κύτταρα αυτά ακούστηκαν για πρώτη φορά από τον ιάπωνα καθηγητή Shinya Yamanaka, ο οποίος κέρδισε για τη σχετική έρευνα και το Νομπέλ Ιατρικής το 2012. Τα κύτταρα iPSCs έχουν τις πολυδύναμες ιδιότητες των εμβρυϊκών βλαστικών και προκύπτουν έπειτα από τεχνητό επαναπρογραμματισμό ενηλίκων κυττάρων.
«Η πρόταση για δημιουργία κινητικών νευρώνων με χρήση κυττάρων από ασθενείς με ALS ήταν άκρως σημαντική καθώς σήμερα στις νευροεκφυλιστικές νόσους οι ειδικοί δεν έχουν πρόσβαση στο τι συμβαίνει εντός του οργανισμού των ασθενών ενόσω εκείνοι βρίσκονται εν ζωή, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να δουν το πώς λειτουργεί η νόσος. Η μέθοδος Yamanaka μας προσέφερε ακριβώς αυτό: ένα μεγάλο παράθυρο στο κεντρικό νευρικό σύστημα ώστε να βλέπουμε τις νόσους ενώ εξελίσσονται», λέει ο Dr. Eggan.
«Χρησιμοποιήσαμε τρεις γενετικούς παράγοντες προκειμένου να δημιουργήσουμε iPSCs από τα δερματικά κύτταρα ασθενών, τα οποία στη συνέχεια διαφοροποιήσαμε σε κινητικούς νευρώνες. Επικεντρωθήκαμε, όπως προανέφερα, στις γενετικές μορφές της νόσου και αυτό διότι με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαμε να ελέγξουμε καλύτερα τι αποτελέσματα θα είχαμε αν "επισκευάζαμε" την εκάστοτε γονιδιακή μετάλλαξη που ευθύνεται για την ΑLS», σημειώνει ο Δρ. Κισκίνης.
Γονιδιακή θεραπεία στο εργαστήριο
Η ομάδα με επικεφαλή τον Dr. Kevin Eggan ασχολήθηκε αρχικά με μια γενετική μορφή ALS, η οποία οφείλεται στο γονίδιο SOD-1 που έχει συνδεθεί με τη νόσο από το 1993.
«Λάβαμε δερματικά κύτταρα από ασθενείς και τα τοποθετήσαμε σε κατάλληλη καλλιέργεια. Στη συνέχεια, ανάλογα με το "ένοχο" κάθε φορά γονίδιο, προχωρήσαμε σε γονιδιακή θεραπεία. Όταν εφαρμόσαμε τη θεραπεία εισάγοντας το υγιές αντίγραφο του γονιδίου, είδαμε ότι κάποια εξωτερικά χαρακτηριστικά στα κύτταρα των ασθενών εξαφανίστηκαν. Το βασικότερο όμως όλων ήταν ότι μετά την "επιδιόρθωση" της μετάλλαξης, φάνηκε να μειώνεται η υπερδραστηριότητα των κινητικών νευρώνων. Αυτό είναι ένα σημείο-κλειδί σε ότι αφορά το μηχανισμό της νόσου αφού ανακαλύψαμε ότι στους συγκεκριμένους ασθενείς, τα συμπτώματα εμφανίζονται εξαιτίας της συνεχούς υπερδραστηριότητας».
Οι μελέτες της ομάδας αφορούσαν όμως και άλλες δύο γενετικές μορφές της ALS - η μία οφείλεται στο γονίδιο FUS και η δεύτερη στο «νευραλγικό» γονίδιο C9orf72 το οποίο εντοπίστηκε μόλις προ διετίας. Χαρακτηρίζεται δε «νευραλγικό» καθώς ευθύνεται για το 40% των γονιδιακών μορφών της ALS και ίσως και κάποιων σποραδικών μορφών της νόσου, σύμφωνα με τον Δρ. Κισκίνη.
«Μπορεί κάποιος να απορήσει πώς η σποραδική μορφή της νόσου μπορεί να συνδέεται με ένα γονίδιο, αυτό όμως συμβαίνει καθώς και οι σποραδικές μορφές έχουν κάποιες φορές γονιδιακή βάση, αν και όχι τόσο ισχυρή, η οποία στη συνέχεια πυροδοτείται από άλλους εξωτερικούς παράγοντες».
 |
| Σε αυτή την εικόνα φαίνονται οι κινητικοί νευρώνες (κόκκινο χρώμα) καθώς και τα αστροκύτταρα (πράσινο χρώμα) ασθενούς με ALS. |
Ρετικαμπίνη (Retigabine)
Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι οι κινητικοί νευρώνες των ασθενών με ALS δεν εκφράζουν σωστά κάποια κανάλια καλίου. Σε αυτό το σημείο εμφανίζεται η ρετιγκαμπίνη, ένα φάρμακο το οποίο έχει ήδη λάβει έγκριση για τη θεραπεία της επιληψίας.
«Αν και στην επιληψία δεν πλήττονται οι κινητικοί νευρώνες, το πρόβλημα είναι παρόμοιο. Παρουσιάζεται και σε αυτή τη νόσο υπερδιέγερση των νευρικών κυττάρων».
Έτσι οι ερευνητές αποφάσισαν να δοκιμάσουν τη δράση της ρετιγκαμπίνης στους κινητικούς νευρώνες (κυτταροκαλλιέργειες) που είχαν προκύψει από τα iPSCs των ασθενών με ALS. Τα αποτελέσματα ήταν άκρως ενθαρρυντικά.
«Σε όλα τα πειράματα στις κυτταρικές σειρές στις οποίες προστέθηκε το φάρμακο μειώθηκε η υπερδιέγερση των κινητικών νευρώνων, ενώ παράλληλα αυξήθηκε η διάρκεια ζωής τους».
Μέσα στο 2014 η πρώτη δοκιμή
Σε συνεργασία με συναδέλφους τους από το Massachusetts General Hospital, οι επιστήμονες του ΗSCI σχεδιάζουν τώρα κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους, οι οποίες θα είναι μάλιστα φάσης ΙΙ - και αυτό χάρη στο ότι το φάρμακο είναι ήδη εγκεκριμένο.
«Εχουμε ήδη λάβει έγκριση από την αρμόδια Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) για έναρξη της δοκιμής πιθανώς στα τέλη του 2014. Μέχρι στιγμής δεν έχουμε επιλέξει το "προφίλ" των ασθενών που θα συμμετάσχουν - αν θα είναι δηλαδή, αρχικού ή τελικού σταδίου, ή αν θα πάσχουν από γενετική ή σποραδική μορφή ALS. Μάλλον πάντως θα ξεκινήσουμε από ασθενείς με γενετικές μορφές της νόσου», αναφέρει ο Δρ. Κισκίνης και συνεχίζει υπογραμμίζοντας ότι δεν πρέπει οι ασθενείς να έχουν πρώιμες ελπίδες.
«Δεν ξέρουμε τι θα προκύψει από τις δοκιμές. Προσωπικά πιστεύω ότι θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί πλήρης αναστροφή της νόσου αλλά είναι πιθανή η επιβράδυνση στην εξέλιξη της ασθένειας, η οποία θα σημάνει και καλύτερη ποιότητα ζωής για τους πάσχοντες. Είναι πάντως σημαντικό ότι πρόκειται για ένα δοκιμασμένο φάρμακο, γεγονός που μας επιτρέπει να κινηθούμε γρήγορα με τις κλινικές μελέτες. Το φάρμακο αυτό δεν έχει μάλιστα συνδεθεί με σοβαρές παρενέργειες - οι κυριότερες που έχουν φανεί από τη χορήγησή του σε άτομα με επιληψία είναι η υπνηλία, η ζάλη, η σύγχυση και δυσκολία στην εκφορά του λόγου».
Η ερευνητική ομάδα βρίσκεται στην αναζήτηση ακόμη πιο αποτελεσματικών φαρμάκων έχοντας ως «εφόδιο» την καινούργια γνώση που αποκόμισε για την ALS.
Πηγή: BHMA Science, MDA Cyprus, Science Daily
Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι οι κινητικοί νευρώνες των ασθενών με ALS δεν εκφράζουν σωστά κάποια κανάλια καλίου. Σε αυτό το σημείο εμφανίζεται η ρετιγκαμπίνη, ένα φάρμακο το οποίο έχει ήδη λάβει έγκριση για τη θεραπεία της επιληψίας.
«Αν και στην επιληψία δεν πλήττονται οι κινητικοί νευρώνες, το πρόβλημα είναι παρόμοιο. Παρουσιάζεται και σε αυτή τη νόσο υπερδιέγερση των νευρικών κυττάρων».
Έτσι οι ερευνητές αποφάσισαν να δοκιμάσουν τη δράση της ρετιγκαμπίνης στους κινητικούς νευρώνες (κυτταροκαλλιέργειες) που είχαν προκύψει από τα iPSCs των ασθενών με ALS. Τα αποτελέσματα ήταν άκρως ενθαρρυντικά.
«Σε όλα τα πειράματα στις κυτταρικές σειρές στις οποίες προστέθηκε το φάρμακο μειώθηκε η υπερδιέγερση των κινητικών νευρώνων, ενώ παράλληλα αυξήθηκε η διάρκεια ζωής τους».
Μέσα στο 2014 η πρώτη δοκιμή
Σε συνεργασία με συναδέλφους τους από το Massachusetts General Hospital, οι επιστήμονες του ΗSCI σχεδιάζουν τώρα κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους, οι οποίες θα είναι μάλιστα φάσης ΙΙ - και αυτό χάρη στο ότι το φάρμακο είναι ήδη εγκεκριμένο.
«Εχουμε ήδη λάβει έγκριση από την αρμόδια Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) για έναρξη της δοκιμής πιθανώς στα τέλη του 2014. Μέχρι στιγμής δεν έχουμε επιλέξει το "προφίλ" των ασθενών που θα συμμετάσχουν - αν θα είναι δηλαδή, αρχικού ή τελικού σταδίου, ή αν θα πάσχουν από γενετική ή σποραδική μορφή ALS. Μάλλον πάντως θα ξεκινήσουμε από ασθενείς με γενετικές μορφές της νόσου», αναφέρει ο Δρ. Κισκίνης και συνεχίζει υπογραμμίζοντας ότι δεν πρέπει οι ασθενείς να έχουν πρώιμες ελπίδες.
«Δεν ξέρουμε τι θα προκύψει από τις δοκιμές. Προσωπικά πιστεύω ότι θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί πλήρης αναστροφή της νόσου αλλά είναι πιθανή η επιβράδυνση στην εξέλιξη της ασθένειας, η οποία θα σημάνει και καλύτερη ποιότητα ζωής για τους πάσχοντες. Είναι πάντως σημαντικό ότι πρόκειται για ένα δοκιμασμένο φάρμακο, γεγονός που μας επιτρέπει να κινηθούμε γρήγορα με τις κλινικές μελέτες. Το φάρμακο αυτό δεν έχει μάλιστα συνδεθεί με σοβαρές παρενέργειες - οι κυριότερες που έχουν φανεί από τη χορήγησή του σε άτομα με επιληψία είναι η υπνηλία, η ζάλη, η σύγχυση και δυσκολία στην εκφορά του λόγου».
Η ερευνητική ομάδα βρίσκεται στην αναζήτηση ακόμη πιο αποτελεσματικών φαρμάκων έχοντας ως «εφόδιο» την καινούργια γνώση που αποκόμισε για την ALS.
Πηγή: BHMA Science, MDA Cyprus, Science Daily
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου