Λίγο πολύ όλοι έχουμε ακούσει για τα πλεονεκτήματα από τη διατήρηση της τάξης στο γραφείο, το δωμάτιο και γενικά στο χώρο που ζούμε και εργαζόμαστε. Λιγότερο γνωστές είναι, όμως, οι θετικές πλευρές της αταξίας.Όσοι την έχουν μελετήσει υποστηρίζουν ότι ευνοεί την ευελιξία, τη δημιουργικότητα και την αποτελεσματικότητα, για τον επιπλέον λόγο ότι μας βοηθά να εξοικονομούμε χρόνο και χρήμα. Η αταξία δεν είναι πάντα καλύτερη από την τάξη. Αλλά, σε οποιαδήποτε κατάσταση, υπάρχει ένας ιδιαίτερος τύπος αταξίας που αυξάνει την αποτελεσματικότητα.
Η θεϊκή τάξη
Δεν υπάρχουν πολλές επιστημονικές μελέτες σχετικά με την αταξία. Ο μεγαλύτερος ειδικός του θέματος είναι ο Έρικ Άμπραμσον, καθηγητής μάνατζμεντ στο Columbia Business School στη Νέα Υόρκη. Ο Άμπραμσον διεξήγε μια έρευνα σε 160 Αμερικανούς. Δύο στους τρεις αισθάνονται ενοχές ή ντρέπονται για την ακαταστασία τους.
Περισσότεροι, μάλιστα, από τους μισούς έχουν τις χειρότερες εντυπώσεις για τους ακατάστατους. Τίποτα αξιοπερίεργο σε όλα αυτά. Ακόμη και ο Θεός, στην Αγία Γραφή, αφού δημιούργησε τον ουρανό και τη γη, έβαλε τάξη: «…και διεχώρισεν ο Θεός το φως από του σκότους και διεχώρισε τα ύδατα τα υποκάτωθεν του στερεώματος από των υδάτων των επάνωθεν του στερεώματος» (Γένεση, Α΄, 4-7). Δεν εκπλήσσει, λοιπόν, το γεγονός ότι η αταξία καταδικάζεται.
Η υποτιμημένη αταξία
Ο Πολ Χάρις, καθηγητής ψυχολογίας στο Rollins College του Winter Park στη Φλόριντα, ρώτησε τους φοιτητές του πώς φαντάζονταν τους ιδιοκτήτες δύο διαμερισμάτων: το ένα ήταν «πλημμυρισμένο από εφημερίδες, περιοδικά, πεταμένα ρούχα» και το άλλο «με ελεύθερες επιφάνειες, χωρίς εμπόδια, χωρίς σκόνη, με τακτικές στοίβες περιοδικών και εφημερίδων».
Οι φοιτητές χαρακτήρισαν τον ακατάστατο «ανίκανο, αναποτελεσματικό, ανοργάνωτο, ανεύθυνο, τεμπέλη, ήρεμο, φιλελεύθερο, παρορμητικό, ευέλικτο, στοργικό, εραστή της διασκέδασης και με καλή αίσθηση του χιούμορ», ενώ τον τακτικό «ικανό, αποτελεσματικό, οργανωμένο, υπεύθυνο, πολύ εργατικό, αγχώδη, συντηρητικό, προσεκτικό, τυπικό, πειθαρχημένο, που κάνει τα πράγματα με τον δικό του τρόπο, μη ευέλικτο, επιφυλακτικό, εγκρατή και χωρίς αίσθηση του χιούμορ».
Μια πολύ διαδεδομένη εικόνα, με βάση την οποία ο δήμος του Μπράντφορντ (Αγγλία) απέλυσε, για παράδειγμα, τον αρχηγό της τοπικής αστυνομίας, γιατί ήταν ακατάστατος, ενώ το ταχυδρομείο της Αυστραλίας υποβίβασε και επέβαλε πρόστιμο 2.300 δολαρίων (περίπου 1.500 ευρώ) σε μια υπάλληλο που αρνήθηκε να βγάλει από το γραφείο της μια προσωπική φωτογραφία.
Ευτυχώς που ο Άλμπερτ Αϊνστάιν δεν εργαζόταν στα ταχυδρομεία της Αυστραλίας, καθώς στο γραφείο του, στο Institute for Advanced Study στο Πρίνστον, επικρατούσε ένα συνεχές χάος. Κι όμως, η ικανότητά του στη δουλειά έχει αναγνωριστεί ομόφωνα και θεωρείται ένας από τους πατέρες της επιστήμης που μελετά τη χρησιμότητα της αταξίας. Ο ίδιος συγκεκριμένα διατύπωσε τη φράση: «Αν ένα ακατάστατο γραφείο είναι ενδεικτικό σημάδι ενός ακατάστατου νου, τι δηλώνει, λοιπόν, ένα άδειο γραφείο;».
Η αταξία, πράγματι, ζει και βασιλεύει στον ακαδημαϊκό κόσμο. Λέγεται πως, όταν το γραφείο του έγινε απροσπέλαστο, ο Ρόμπερτ Φόγκελ, κάτοχος βραβείου Νομπέλ και καθηγητής οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, απλώς τοποθέτησε ένα άλλο δίπλα, το οποίο είχε την ίδια κατάληξη.
Αλλεπάλληλα στρώματα
Όσοι μελέτησαν αυτά τα χαοτικά γραφεία, υποστηρίζουν ότι η αταξία βρίσκεται μόνο στα μάτια όποιου τη βλέπει. Πρόκειται, στην πραγματικότητα, για άκρως αποτελεσματικά συστήματα ταξινόμησης των προτεραιοτήτων, πιο αποτελεσματικών και ευέλικτων από ένα αρχείο. Οι στρατηγικές διαχείρισης κατά ένα μεγάλο μέρος γίνονται ασυνείδητα.
Ό,τι μπορεί να περιμένει (και δεν ξεθάβεται συχνά), βουλιάζει στο «ισόγειο», σε επαφή με τον «ημιώροφο», ενώ αυτό που πρέπει να κρατηθεί σε απόσταση χειρός, «επιπλέει» στην επιφάνεια.Κάποιοι εφαρμόζουν ακόμη πιο βελτιωμένες στρατηγικές. Για παράδειγμα, ο Λέον Χέπελ, βιομοριακός ερευνητής στο National Institute of Health των ΗΠΑ, στη δεκαετία του ’50, προκειμένου να ξαναβρεί τα χρήσιμα έγγραφα, χρησιμοποιούσε τη χρονική διάταξη των στρωμάτων σύμφωνα με «γεωλογικές εποχές», με βάση το συλλογισμό ότι όσος περισσότερος χρόνος είχε περάσει από την τελευταία φορά που είδε ένα έγγραφο, τόσο βαθύτερα θα βρισκόταν. Για να κάνει εύκολη τη ζωή του και να επιταχύνει την ταχύτητα εύρεσης, κάλυπτε κάθε χρονικό στρώμα με φύλλα από καφετί χαρτόνι. Μετρώντας τα φύλλα, μπορούσε να ανατρέξει στα έγγραφά του με αρκετή ακρίβεια.
Νόμπελ δημιουργικότητας
Αυτή η στρατηγική έχει τα πλεονεκτήματά της. Ψαχουλεύοντας τα διάφορα στρώματα, γεννιούνται συνήθως δημιουργικές συνάφειες, όπως αυτή που πέτυχε ο Χέπελ πέφτοντας συγχρόνως πάνω σε δύο διαφορετικά γράμματα που είχαν καταλήξει σε διαφορετικά «γεωλογικά στρώματα»: το ένα ήταν του Ερλ Σάδερλαντ και το άλλο του Ντέιβιντ Λίπκιν, Αμερικάνων βιοχημικών. Διαβάζοντάς τα συγχρόνως, αντιλήφθηκε τυχαία ότι και οι δύο αντιμετώπιζαν το ίδιο πρόβλημα από αντίθετα σημεία... Με τον ίδιο τρόπο ο Σάδερλαντ κέρδισε το βραβείο Νομπέλ φυσιολογίας το 1971 «για τις ανακαλύψεις του στους μηχανισμούς δράσης των ορμονών». Αν τα δύο γράμματα, είχαν αρχειοθετηθεί, δε θα είχαν συναντηθεί ποτέ.
Μπίζνες σε τάξη
Όσοι προσφέρουν υπηρεσίες «τακτοποίησης» (στην Αμερική η τάξη έχει μετατραπεί σε εμπόριο), υποστηρίζουν ότι κατά μέσο όρο ξοδεύεται μία ώρα την ημέρα στην αναζήτηση πραγμάτων που έχουν τοποθετηθεί άτακτα και ότι κάθε γραφείο απαιτεί κατά μέσο όρο 37 ώρες δουλειάς.
Ο Άμπραμσον εξηγεί ότι δεν είναι γνωστή η προέλευση αυτών των στοιχείων και ότι, ενώ όλοι τα επαναλαμβάνουν, η πηγή παραμένει άγνωστη. Η σφυγμομέτρηση του Άμπραμσον έδειξε ότι όσοι λένε ότι έχουν ένα «πολύ τακτοποιημένο» γραφείο χρειάζονται κατά μέσο όρο περισσότερο χρόνο (+36%) για να βρουν πράγματα από όσους παραδέχονται ότι έχουν ένα «αρκετά ακατάστατο» γραφείο. Για να μη μιλήσουμε για το χρόνο που χρειάζονται οι «τακτικοί» για να κάνουν αρχειοθέτηση, γιατί η τάξη κοστίζει, καθώς ο χρόνος που χρειάζεται για την αρχειοθέτηση θα ήταν καλύτερο να χρησιμοποιηθεί για τη διεκπεραίωση της εργασίας.
Το θετικό χάος
Σε τελική ανάλυση, η αταξία είναι παραγωγική, ακόμη και στον κόσμο της υπερτεχνολογίας που μελέτησε ο Αμπιγκέιλ Σέλεν από τα εργαστήρια της Hewlett-Packard στο Μπρίστολ (Αγγλία) και ο Ρίτσαρντ Χάρπερ, διευθυντής του Digital World Research Centre του Surrey University (Αγγλία), οι απόψεις των οποίων συμπλέουν. Μελετώντας πάνω από 10 οργανώσεις, οι δύο επιστήμονες έφτασαν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει ένας αλάνθαστος τρόπος για να διαπιστώσουν ποιος δουλεύει. Αρκεί να δούμε τα γραφεία και τα καλάθια των αχρήστων: στους πιο παραγωγικούς και τα δύο είναι γεμάτα.
Σύμφωνα με τον Άμπραμσον, η αταξία προσθέτει ακόμη 6 πλεονεκτήματα. 1) Ευελιξία: επιτρέπει τη γρηγορότερη και λιγότερο κοπιαστική προσαρμογή στο περιβάλλον. 2) Πληρότητα: προσφέρει μεγαλύτερη και πιο ποικιλόμορφη συλλογή στοιχείων. 3) Αντιστοίχηση: βοηθά στην αρμονία και την ανταλλαγή πληροφοριών με το εξωτερικό περιβάλλον, απαραίτητα στοιχεία για την επιβίωση.4) Ευρηματικότητα: αντιπαραθέτει με τυχαίο τρόπο τα στοιχεία ενός συστήματος ευνοώντας την έμπνευση και τη δημιουργικότητα. 5) Αποτελεσματικότητα: επιτρέπει την πραγματοποίηση στόχων με χαμηλότερη κατανάλωση πόρων. 6) Αντοχή: είναι πιο δύσκολο να αντιγραφεί.
